Mediastorm over godsdienstvrijheid

Religies zijn ontworpen om orde te scheppen in de samenleving waarin ze functioneerden. De stenen tafelen waarmee Mozes van de berg kwam zijn het mooiste voorbeeld. De Tien Geboden keerden zich tegen de belangrijkste wanorde scheppende gedragingen van de mens. Die moest zich verantwoorden voor een buitenaardse god die de uitvoering daarvan overliet aan mensen die daartoe door hem geroepen zouden zijn.

Ik vraag me wel eens af waar al die fundamentalistische  gelovigen méér van houden: van god of van orde. Ik gok op het laatste. Die mensen projecteren hun inzichten op een god die ze namens hen laten spreken. Daar kwam ruzie van. Al die projecties riepen verschillende beelden op van god. Een van de weinige dingen waarover religies het eens waren was dat god het gezin als hoeksteen van de samenleving zag en dat alles wat daarvan afweek hem verdrietig maakte. In het christendom mag je homo zijn, maar het niet praktiseren. Als je genoeg bidt geeft god je de kracht om zich aan zijn gebod te houden. In het christendom is de boel aan het schuiven. De in opspraak geraakte Nashville-verklaring verzet zich tegen het toelaten van wat ze als wanorde ziet. Ook binnen de islam bestaat dit verzet tegen wanorde. Er zijn landen waar je de doodstraf krijgt voor seks met een partner van hetzelfde geslacht.

De mediastorm raakt de godsdienstvrijheid. De vrijheid van mensen die willen leven overeenkomstig de geboden van hun god. Godsdienstvrijheid is een belangrijke ontwikkeling geweest omdat ze tot godsdienstvrede heeft geleid. Alle beelden van god en wat hij de mens oplegt, zijn aanvaardbaar. Daarvoor geldt net als bij de vrijheid van meningsuiting dat je van alles mag vinden en denken maar dat de effectuering van denkbeelden begrensd wordt door de wet. Je mag dus geen homo’s ophangen of van hoge gebouwen gooien, maar wel vinden dat het eigenlijk zo zou moeten. Ook universele mensenrechten spreken hier een woordje mee. Het individu moet gerespecteerd worden in al zijn hoedanigheden.

De hele discussie is terug te voeren tot de tegenstelling tussen orde en vrijheid. Voor de een is de orde te benauwend, voor de ander gaat de vrijheid te ver. Voor Magriet van de Linden, inmiddels een bekende televisiepersoonlijkheid en lesbisch was de orde te benauwend. Ze koos voor wie ze was en daarop verbraken haar bevindelijke ouders het contact met haar. Precies daar ligt het probleem dat we hebben met de tegenstelling tussen orde en vrijheid. De afwijzing van alles wat in strijd is met de goddelijke (en ideologische) norm, beschadigt veel mensen  en maakt het leven voor hen zwaarder dan toelaatbaar.

Ooit was slavernij geaccepteerd door religies. Die hebben daar afstand van genomen onder druk van de maatschappelijke opinie. De mediastorm wijst er op dat de afwijzing van anders-seksuelen op basis van religieuze standpunten, in de publieke opinie niet meer geaccepteerd wordt. Dit geldt niet alleen voor de christelijke religie, maar net zo goed voor de islam, al wordt de laatste maar zelden genoemd in dit verband. De vrijheid van godsdienst wordt in feite ter discussie gesteld.

De mediastorm is een onderdeel van het proces van secularisering en vermaatschappelijking van religies. Het gaat ook om de vraag die nog te weinig wordt gesteld: is de grondwettelijke vrijheid van godsdienst nog wel relevant? Hebben we niet genoeg aan de vrijheid van meningsuiting?

Ondertussen dient zich nog een ander vraagstuk aan. Nu de matigende invloed van religies op het menselijk gedrag afneemt, neemt ook de verdediging van de na te streven orde af. Vrijheid is het paradigma van de huidige tijdsgeest, maar het beschavingsideaal dat de individuele vrijheid ophoudt wanneer die ten koste gaat van de ander, is aan het eroderen en geen norm meer. Er is nauwelijks iets meer over dan tekortschietende en altijd achterlopende wetgeving. Dat is niet voldoende.