Blokkeerfriezen en rechtsfundamentalisme

Het gansche raderwerk staat stil, als de Friesche arm dat wil

Het gebruik van gezond verstand is een schaars goed aan het worden bij de toekenning van rechten. Gebruik van gezond verstand maakt je kwetsbaar voor rechtsfundamentalisten.

Als je een partijtje organiseert voor je jarige kind, nodig je niet de ergste pestkop van de klas uit. Je wilt dat het partijtje plezierig verloopt voor het jarige kind. Dat heet gezond verstand. Je creëert daarmee echter wel het risico dat de pestkop alsnog het feestje probeert te verstoren door pollen gras uit de voortuin tegen het raam te gooien. De volgende keer is het misschien verstandiger om de pestkop toch maar uit te nodigen om dat te voorkomen. Een manier om hem rechten te geven. Zo’n besluit komt niet voort uit gezond verstand maar uit de neiging om risico’s te vermijden. Daar ontstaat een nieuw risico uit. Vanwege de aanwezigheid van de pestkop zouden andere klasgenootjes de uitnodiging kunnen afwijzen.

Waanders, de burgemeester van Dokkum zou risicomijding als motief kunnen hebben gehad bij de toewijzing van de aanvraag voor een demonstratie. Beter een gelegaliseerde demonstratie dan een onvoorspelbare actie. Het is de vraag of het zo is gegaan. NTR en gemeente voeren samen de regie bij de Nationale intocht van Sinterklaas. Het is niet uit te sluiten dat in het door de NTR ontworpen scenario er al een plaats was ingeruimd voor een anti-piet-demonstratie. Die mogelijkheid is nog niet ter sprake gekomen, maar moet hoognodig worden onderzocht.

Sinds kort is bekend dat Waanders niet alleen de groep 'Kickoutzwartepiet' actief uitnodigde om aanwezig te zijn bij de intocht, maar ook de NVU als tegendemonstranten had uitgenodigd. Dat laatste deed ze wellicht om balans aan te willen brengen tussen voor en tegen. Om dat te doen ter gelegenheid van het kinderfeest dat de intocht van Sinterklaas is, wijst niet op gezond verstand. Of erger, ze verloor haar gezond verstand toen ze geconfronteerd werd met een situatie die ze in feite niet aan kon en die om capaciteiten boven haar niveau vroegen.

Op je familiefeestje ter gelegenheid van Sinterklaas nodig je geen anti-zwarte-piet-persoon en zijn tegenstrever uit. Maar Burgemeester Waanders, al dan niet geïnspireerd door de NTR, deed dat wel. Als een microsituatie wordt opgeschaald tot een landelijk niveau, veranderen de spelregels. Waanders had de demonstraten kunnen verwijzen naar de Dam. Een lawaaidemonstratie daar zou de pers ook wel gehaald hebben. Ze nodigde ze echter uit voor het feestje. Wat zouden de media of de woordvoerders van het anti-zwarte-piet-comité over haar hebben uitgestort als ze de demonstratie zou weigeren. Wat als de demonstranten via een kort geding hun demonstratierecht zouden willen afdwingen? De uitslag van zo’n kort geding staat niet bij voorbaat vast. Verre van dat. Rechters hebben nogal eens de neiging om fundamentele rechten zwaarder te wegen dan gezond verstand. Precies daar zit het probleem. Het gebruik van gezond verstand wordt lang niet altijd meer gedekt door rechtszekerheid.

Aan het gezond verstand van de demonstranten kan worden getwijfeld. Een feestje verstoren doe je niet vanuit je gezonde verstand. Bij de reacties op de blokkade vanuit minderheidswoordvoerders was ook al sprake van weinig gezond verstand. Een goed voorbeeld is NRC columniste Lamayae Aharouay, die vlak na de blokkade schreef:

 “Als de politie komt krijg je een hand. Er wordt wat gelachen en gepraat. Het blokkeren van de snelweg is strafbaar, maar niemand krijgt een boete of wordt aangehouden. Mission accomplished. Lekker naar huis, stamppot eten ofzo.” En ze eindigt met: “Je hebt anderen een fundamenteel recht ontnomen. Je bent ingegaan tegen alles wat Nederland tot Nederland maakt. Je spuugde op de wet. Er wordt nog net niet voor je geklapt, Dat heet wit privilege.”

Zij en veel anderen ontwikkelden op deze wijze manipulatieve druk op het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan. Aharouay ging voor in het fundamentaliseren van rechten zonder ook maar de vraag te stellen of het in dit geval nou zo verstandig was om die rechten uit te oefenen. Ze deed het om opportunistische redenen, net als de andere woordvoerders. Toen vorige week uit rechtsfundamentalisme een eveneens provocerende demonstratie van Pediga bij een moskee was toegestaan, moest de politie de demonstranten in veiligheid brengen vanwege de agressie van een woedende menigte. De woordvoerders van minderheden bleven nagenoeg stil. Geen verdediging van het fundamenteel recht voor deze demonstranten. Dan gaat het dus om een selectieve verontwaardiging bij de toepassing van (demonstratie)rechten.

Er kan een rechtstreeks verband worden gelegd tussen het fundamentalistisch toepassing van rechten en de actie van de snelwegblokkeerders. Hun actie dient te worden gezien als een burgerlijke ongehoorzaamheid tegen het kiezen voor rechtsfundamentalisme boven gezond verstand. Dat is een maatschappelijk signaal.

De rechters die binnenkort een beslissing moeten nemen over de strafbaarheid van de blokkeerders, zouden er goed aan doen om niet alleen naar de overtreding als zodanig te kijken. De brede context van de overtreding is in dit geval van groter gewicht dan de overtreding zelf. Vanuit gezond verstand is een voorwaardelijke veroordeling de meest in aanmerking komende oplossing. Een salomonsoordeel. Maar daar zullen Lamayae Aharouay en haar geestverwanten het wel niet mee eens zijn.

Laten we de burgemeester van Zaanstad, waar na lang soebatten door de NTR de volgende intocht plaatsvindt, het allerbeste en veel gezond verstand toewensen.